ЁЯМН Chapter 4: International Organizations – рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ंрдЧрдарди (Class 12 Political Science Notes)

ЁЯУЪ Book Name: рд╕рдордХाрд▓ीрди рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рд░ाрдЬрдиीрддि (Contemporary World Politics)
ЁЯОп Class: 12th CBSE
ЁЯУЦ Chapter 5: International Organizations
ЁЯУЖ Academic Year: 2025-26



 ❇️ рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ंрдЧрдарди рдХ्рдпा рд╣ैं?

ЁЯФ╣ рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ंрдЧрдарди (International Organizations) рд╡्рдпाрдкрдХ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╡ाрд▓े рд╕ंрдЧрдарди рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬो рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░:

  • рд╡िрд╡ाрджों рдХे рд╕рдоाрдзाрди ЁЯХК️

  • рд╢ांрддि рдПрд╡ं рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे ЁЯЫб️

  • рджेрд╢ों рдХे рдмीрдЪ рд╕ौрд╣ाрд░्рджрдкूрд░्рдг рд╕ंрдмंрдз рдмрдиाрдиे рдоें ЁЯдЭ рдорджрдж рдХрд░рддे рд╣ैं।


❇️ рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ंрдЧрдардиों рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдХ्рдпों?

ЁЯФ╣ рдРрд╕ी рд╕рдорд╕्рдпाрдПं рдЬिрдирд╕े рдЕрдХेрд▓ा рджेрд╢ рдиिрдкрдЯ рдирд╣ीं рд╕рдХрддा, рд╡рд╣ाँ рдпे рд╕ंрдЧрдарди рдорджрдж рдХрд░рддे рд╣ैं:

ЁЯФ╕ рдЕंрд░्рддрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╡िрд╡ाрджों рдХा рд╢ांрддिрдкूрд░्рдг рд╕рдоाрдзाрди ☮️
ЁЯФ╕ рдпुрдж्рдзों рдХी рд░ोрдХрдеाрдо ЁЯЫС
ЁЯФ╕ рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдХाрд╕ ЁЯУИ
ЁЯФ╕ рдорд╣ाрдоाрд░ी рд╡ рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рдЖрдкрджा рд╕े рдиिрдкрдЯрдиा ЁЯжаЁЯМк️
ЁЯФ╕ рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рд╕рд╣рдпोрдЧ рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджेрдиा ЁЯдЭ
ЁЯФ╕ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдгीрдп рд╕рдорд╕्рдпाрдПं рдФрд░ рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╕े рд▓рдб़рдиा ЁЯМНЁЯФе


❇️ рдк्рд░рдоुрдЦ рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ंрдЧрдарди (Important International Organizations)

ЁЯФ╣ рд▓ीрдЧ рдСрдл़ рдиेрд╢ंрд╕ (League of Nations)
ЁЯФ╣ рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╕ंрдШ (United Nations Organization - UNO)
ЁЯФ╣ рд╡िрд╢्рд╡ рдмैंрдХ (World Bank)
ЁЯФ╣ рд╡िрд╢्рд╡ рд╡्рдпाрдкाрд░ рд╕ंрдЧрдарди (World Trade Organization - WTO)
ЁЯФ╣ рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдоुрдж्рд░ा рдХोрд╖ (International Monetary Fund - IMF)
ЁЯФ╣ рдПрдордиेрд╕्рдЯी рдЗंрдЯрд░рдиेрд╢рдирд▓ (Amnesty International)
ЁЯФ╣ рд╣्рдпूрдорди рд░ाрдЗрдЯ्рд╕ рд╡ॉрдЪ (Human Rights Watch)
ЁЯФ╣ рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд░ेрдб рдХ्рд░ॉрд╕ рд╕ोрд╕ाрдпрдЯी (International Red Cross Society)


❇️ рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╕ंрдШ (UNO) – A Global Peacekeeper ЁЯМР

ЁЯУЕ рд╕्рдеाрдкрдиा: 24 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ 1945
ЁЯСе рд╕рджрд╕्рдп рджेрд╢: 193
ЁЯУН рдоुрдЦ्рдпाрд▓рдп: рди्рдпूрдпॉрд░्рдХ, рдЕрдоेрд░िрдХा

ЁЯФ╣ рд▓ीрдЧ рдСрдл़ рдиेрд╢рди्рд╕ рдХा рдЙрдд्рддрд░ाрдзिрдХाрд░ी ЁЯФ╣ рднाрд░рдд рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рд╕рджрд╕्рдп (30 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ 1945)
ЁЯФ╣ 193рд╡ां рд╕рджрд╕्рдп: рджрдХ्рд╖िрдгी рд╕ूрдбाрди (2011)


❇️ UNO рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп ЁЯОп

ЁЯФ╣ рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЭрдЧрдб़े рд░ोрдХрдиा ЁЯФТ
ЁЯФ╣ рджेрд╢ों рдХे рдмीрдЪ рд╕рд╣рдпोрдЧ рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджेрдиा ЁЯдЭ
ЁЯФ╣ рдпुрдж्рдз рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें рдЯрдХрд░ाрд╡ рдХो рд╕ीрдоिрдд рдХрд░рдиा ЁЯкЦ
ЁЯФ╣ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ाрдд्рдордХ рд╕рд╣ाрдпрддा ЁЯМ▒
ЁЯФ╣ рдорд╣ाрдоाрд░ी рд╡ рдЖрдкрджा рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा ЁЯПе


❇️ рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╕ंрдШ рдХे 6 рдк्рд░рдоुрдЦ рдЕंрдЧ ЁЯПЫ️

1️⃣ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдкрд░िрд╖рдж (Security Council)
2️⃣ рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рди्рдпाрдпाрд▓рдп (International Court of Justice)
3️⃣ рд╕рдЪिрд╡ाрд▓рдп (Secretariat)
4️⃣ рдЖрдо рд╕рднा (General Assembly)
5️⃣ рди्рдпाрд╕िрддा рдкрд░िрд╖рдж (Trusteeship Council)
6️⃣ рдЖрд░्рдеिрдХ рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдкрд░िрд╖рдж (ECOSOC)


❇️ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдкрд░िрд╖рдж – рд╕рдмрд╕े рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рдЕंрдЧ ЁЯФР

ЁЯФ╣ рдХुрд▓ рд╕рджрд╕्рдп: 15 (5 рд╕्рдеाрдпी + 10 рдЕрд╕्рдеाрдпी)

рд╕्рдеाрдпी рд╕рджрд╕्рдп (P5): рдЕрдоेрд░िрдХा ЁЯЗ║ЁЯЗ╕, рд░ूрд╕ ЁЯЗ╖ЁЯЗ║, рдм्рд░िрдЯेрди ЁЯЗмЁЯЗз, рдл्рд░ांрд╕ ЁЯЗлЁЯЗ╖, рдЪीрди ЁЯЗиЁЯЗ│
рдЕрд╕्рдеाрдпी рд╕рджрд╕्рдп: 2 рд╡рд░्рд╖ों рдХे рд▓िрдП рдЪुрдиे рдЬाрддे рд╣ैं

ЁЯФ╕ рд╕्рдеाрдпी рд╕рджрд╕्рдпों рдХो рд╡ीрдЯो рдкाрд╡рд░ (рдиिрд╖ेрдзाрдзिрдХाрд░) рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ै ЁЯФ╕ рд╕ुрдзाрд░ рдХी рдоाँрдЧ: рд╕рджрд╕्рдпрддा рдмрдв़ाрдиा, рднूрдоिрдХाрдУं рдоें рд╕ुрдзाрд░

ЁЯУМ 2006 рддрдХ рд╡ीрдЯो рдкाрд╡рд░ рдЙрдкрдпोрдЧ:

  • рдЕрдоेрд░िрдХा: 82 рдмाрд░ ЁЯЗ║ЁЯЗ╕

  • рд░ूрд╕: 122 рдмाрд░ ЁЯЗ╖ЁЯЗ║

  • рдЪीрди: 4 рдмाрд░ ЁЯЗиЁЯЗ│

  • рдл्рд░ांрд╕: 18 рдмाрд░ ЁЯЗлЁЯЗ╖

  • рдм्рд░िрдЯेрди: 32 рдмाрд░ ЁЯЗмЁЯЗз


❇️ рдорд╣ाрд╕рдЪिрд╡ – UNO рдХा рдЪेрд╣рд░ा ЁЯСд

ЁЯФ╣ рдорд╣ाрд╕рдЪिрд╡ рд╕ंрдЧрдарди рдХा рдк्рд░рддिрдиिрдзि рд╣ोрддा рд╣ै
ЁЯФ╣ рд╡рд░्рддрдоाрди рдорд╣ाрд╕рдЪिрд╡: рдПंрдЯोрдиिрдпो рдЧुрдЯेрд░ेрд╕ (рдкुрд░्рддрдЧाрд▓ ЁЯЗ╡ЁЯЗ╣)


❇️ рд╕्рдеाрдпी рдмрдиाрдо рдЕрд╕्рдеाрдпी рд╕рджрд╕्рдп – рдоुрдЦ्рдп рдЕंрддрд░ ⚖️

рддрдд्рд╡

рд╕्рдеाрдпी рд╕рджрд╕्рдп

рдЕрд╕्рдеाрдпी рд╕рджрд╕्рдп

рдХाрд░्рдпрдХाрд▓

рд╣рдоेрд╢ा

2 рд╡рд░्рд╖

рд╡ीрдЯो рд╢рдХ्рддि

рд╣ाँ ✅

рдирд╣ीं ❌

рд╕ंрдЦ्рдпा

5

10

рдк्рд░рднाрд╡

рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ

рд╕ीрдоिрдд


❇️ рднाрд░рдд рдХा UNO рдоें рдпोрдЧрджाрди ЁЯЗоЁЯЗ│

ЁЯФ╣ рд╢ांрддि рдоिрд╢рдиों рдоें рднाрдЧीрджाрд░ी
ЁЯФ╣ рд░ंрдЧрднेрдж, рдЙрдкрдиिрд╡ेрд╢рд╡ाрдж рдХा рд╡िрд░ोрдз
ЁЯФ╣ рджрдХ्рд╖िрдг рдХोрд░िрдпा, рд╕्рд╡ेрдЬ рдирд╣рд░, рдХुрд╡ैрдд-рдЗрд░ाрдХ рд╕ंрдХрдЯ рдоें рдпोрдЧрджाрди
ЁЯФ╣ рд╢िрдХ्рд╖ा, рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп, рдоाрдирд╡ीрдп рд╕рд╣ाрдпрддा рдоें рд╕рд╣рдпोрдЧ


❇️ рднाрд░рдд рдХी рд╕्рдеाрдпी рд╕рджрд╕्рдпрддा рдХे рд▓िрдП рдпोрдЧ्рдпрддाрдПं ЁЯУМ

✅ рд╡िрд╢ाрд▓ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рд╡ рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓
✅ рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡ рд╕ैрди्рдп рд╢рдХ्рддि
✅ UNO рдХे рдмрдЬрдЯ рдоें рдпोрдЧрджाрди
✅ рд▓ोрдХрддांрдд्рд░िрдХ рдоूрд▓्рдпों рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा
✅ рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рд╡िрд╡िрдзрддा рдХा рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдд्рд╡


❇️ рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рдПрдЬेंрд╕िрдпाँ ЁЯПв

ЁЯФ╣ WHO – рд╡िрд╢्рд╡ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╕ंрдЧрдарди ЁЯПе
ЁЯФ╣ UNESCO – рд╢िрдХ्рд╖ा, рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╕ंрдЧрдарди ЁЯУЪ
ЁЯФ╣ UNICEF – рдмाрд▓ рдХोрд╖ ЁЯС╢
ЁЯФ╣ UNDP – рд╡िрдХाрд╕ рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо ЁЯМН
ЁЯФ╣ UNHRC – рдоाрдирд╡ाрдзिрдХाрд░ рдЖрдпोрдЧ ЁЯзС‍⚖️
ЁЯФ╣ UNHCR – рд╢рд░рдгाрд░्рдеी рдЙрдЪ्рдЪाрдпोрдЧ ЁЯПЪ️
ЁЯФ╣ UNCTAD – рд╡्рдпाрдкाрд░ рдПрд╡ं рд╡िрдХाрд╕ рд╕рдо्рдоेрд▓рди ЁЯУИ


❇️ рдПрдХрдз्рд░ुрд╡ीрдп рд╡िрд╢्рд╡ рдоें UNO рдХी рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХрддा ЁЯзн

ЁЯФ╣ рд╢ांрддि рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рдЖрдпोрдЧ рдХा рдЧрдарди
ЁЯФ╣ рдоाрдирд╡ाрдзिрдХाрд░ рдкрд░िрд╖рдж рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा
ЁЯФ╣ рд╕рд╣рд╕्рдд्рд░ाрдм्рджि рд╡िрдХाрд╕ рд▓рдХ्рд╖्рдп (Millennium Goals) рддрдп рдХрд░рдиा
ЁЯФ╣ рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдХोрд╖ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा
ЁЯФ╣ рдЖрддंрдХрд╡ाрдж рдХी рдиिंрджा
ЁЯФ╣ рди्рдпाрд╕िрддा рдкрд░िрд╖рдж рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рдиा

ЁЯЫС рдЕрдоेрд░िрдХा рдХा рд╡рд░्рдЪрд╕्рд╡ рдПрдХ рдЪुрдиौрддी, рд▓ेрдХिрди UNO рдПрдХ рдРрд╕ा рдоंрдЪ рд╣ै рдЬрд╣ाँ рдмाрддрдЪीрдд рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ाрдоूрд╣िрдХ рд░ूрдк рд╕े рдиिрдпंрдд्рд░рдг рд╕ंрднрд╡ рд╣ै।


❇️ рдк्рд░рдоुрдЦ рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ंрд╕्рдеाрдПँ рдФрд░ NGO ЁЯМР

1) IMF – рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдоुрдж्рд░ा рдХोрд╖ ЁЯТ░

ЁЯУЕ рд╕्рдеाрдкрдиा: 1944
ЁЯУН рдоुрдЦ्рдпाрд▓рдп: рд╡ाрд╢िंрдЧрдЯрди D.C.
ЁЯСе рд╕рджрд╕्рдп: 189
ЁЯОп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рд╡िрдд्рддीрдп рд╕्рдеिрд░рддा рдФрд░ рд╕рд╣ाрдпрддा

2) World Bank – рд╡िрд╢्рд╡ рдмैंрдХ ЁЯПж

ЁЯУЕ рд╕्рдеाрдкрдиा: 1945
ЁЯУН рдоुрдЦ्рдпाрд▓рдп: рд╡ाрд╢िंрдЧрдЯрди D.C.
ЁЯОп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: рд╢िрдХ्рд╖ा, рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп, рдЖрдзाрд░рднूрдд рдвाँрдЪा рд╡ рд╡िрдХाрд╕ рдоें рдорджрдж

3) WTO – рд╡िрд╢्рд╡ рд╡्рдпाрдкाрд░ рд╕ंрдЧрдарди ЁЯУК

ЁЯУЕ рд╕्рдеाрдкрдиा: 1995
ЁЯУН рдоुрдЦ्рдпाрд▓рдп: рдЬिрдиेрд╡ा
ЁЯОп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рд╡्рдпाрдкाрд░ рдиिрдпрдо рддрдп рдХрд░рдиा

4) IAEA – рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрдгрд╡िрдХ рдКрд░्рдЬा рдПрдЬेंрд╕ी ⚛️

ЁЯОп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: рдкрд░рдоाрдгु рдКрд░्рдЬा рдХे рд╢ांрддिрдкूрд░्рдг рдЙрдкрдпोрдЧ рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджेрдиा

5) Amnesty International ЁЯХК️

ЁЯУЕ рд╕्рдеाрдкрдиा: 1961
ЁЯУН рдоुрдЦ्рдпाрд▓рдп: рд▓ंрджрди
ЁЯОп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: рдоाрдирд╡ाрдзिрдХाрд░ों рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рдЕрднिрдпाрди

6) Human Rights Watch ЁЯСБ️

ЁЯУЕ рд╕्рдеाрдкрдиा: 1978
ЁЯУН рдоुрдЦ्рдпाрд▓рдп: рди्рдпूрдпॉрд░्рдХ
ЁЯОп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: рдоाрдирд╡ाрдзिрдХाрд░ों рдХी рд╡рдХाрд▓рдд рдФрд░ рд╢ोрдз

7) Red Cross Society ЁЯЪС

ЁЯОп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: рдпुрдж्рдз рд╡ рд╣िंрд╕ा рдХे рдкीрдб़िрддों рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा

8) Greenpeace ЁЯМ▒

ЁЯУЕ рд╕्рдеाрдкрдиा: 1971
ЁЯОп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдФрд░ рдЬाрдЧрд░ूрдХрддा рдмрдв़ाрдиा


ЁЯУМ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ (Conclusion): рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ंрдЧрдарди рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХे рд╕рдоाрдзाрди рдоें рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рднूрдоिрдХा рдиिрднाрддे рд╣ैं। UNO рдФрд░ рдЗрд╕рдХे рд╕ंрдЧрдарди рд╢ांрддि, рд╡िрдХाрд╕ рдФрд░ рдоाрдирд╡ीрдп рдоूрд▓्рдпों рдХे рд▓िрдП рдХाрдо рдХрд░рддे рд╣ैं, рдФрд░ рднाрд░рдд рдЬैрд╕े рджेрд╢ों рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдоंрдЪ рдкрд░ рдЕрдкрдиी рдЖрд╡ाрдЬ़ рдЙрдаाрдиे рдХा рдПрдХ рд╕рд╢рдХ्рдд рдоाрдз्рдпрдо рд╣ै।

 


0 comments: